ارز دیجیتال بانک مرکزی یا CBDC چیست؟

ارز دیجیتال بانک مرکزی (Central Bank Digital Currency) یک نسخه دیجیتالی از پول فیات با حمایت دولتی است. این نوع ارز دیجیتال توسط بانک مرکزی یک کشور صادر می‌شود و با پول ملی گره می‌خورد. CBDC ها بیشتر شبیه به استیبل کوین‌ها هستند تا ارزهای دیجیتالی مانند بیت کوین. چراکه به پول فیات رسمی متصل می‌شوند تا همان ارزش را حفظ کنند. هم اکنون بیش از ۸۰ کشور در سرتاسر جهان در حال تحقیق یا توسعه CBDC هستند و در مراحل مختلفی از این فرآیند قرار دارند. از آنجایی که CBDC ها می‌توانند بر بازار کریپتو تاثیر بگذارند، هلواکس مگ برآن شد تا به بررسی کلی آن‌ها بپردازد.

آیا CBDC یک ارز دیجیتال است؟

ارز دیجیتال بانک مرکزی یا CBDC یک رمز ارز است که توسط بانک مرکزی پشتیبانی و صادر می‌شود. بانک‌های مرکزی در سرتاسر جهان با افزایش محبوبیت کریپتو، متوجه شده‌اند که باید جایگزینی برای پول فیزیکی خود ارائه کنند. وگرنه با خطر از دست دادن کنترل پولی در آینده روبرو می‌شوند. ارزهای دیجیتال ممکن است متمرکز باشند، اما هرگز توسط دولت‌ها صادر نشده‌اند. مثلا پروژه Diem توسط فیس‌بوک آغاز شد، اما بیت کوین و رقبای آن نمونه‌هایی از ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز هستند.
ارزهای دیجیتال، مبتنی بر فناوری دفتر کل توزیع شده (DLT) هستند. به این معنی که صحت تراکنش به جای یک مرکز واحد، توسط دستگاه‌های پراکنده در سراسر جهان تایید می‌شود. اما CBDC بر روی یک دفتر کل دیجیتال (که ممکن است یک بلاکچین باشد یا نباشد) مدیریت می‌شود و پرداخت‌ها را بین بانک‌ها، موسسات و افراد تسریع و ایمن می‌کند. ارزهای دیجیتال صادر شده توسط بانک‌های مرکزی در حال حاضر یکی از انقلابی‌ترین نوآوری‌های ادغامی در اکوسیستم مالی جهانی به شمار می‌روند.

هدف ارز دیجیتال بانک مرکزی چیست؟

رمز ارزها به دلیل وارد کردن جهان به دوره جدیدی از امور مالی و زیرساخت خدمات مالی زبانزد شده‌اند. با این حال، برجستگی اصلی ارزهای دیجیتال از وسیله حفظ ارزش و سرمایه‌گذاری به جای یک وسیله مبادله ناشی می‌شود. این شکاف به تدریج در حال پر شدن است و هم استیبل کوین‌ها و هم CBDC ها قصد دارند تا به گزینه‌های پرداخت اصلی بدل شوند.
معرفی بیت کوین در سال ۲۰۰۹ به دو دلیل قابل توجه بود. اولا دفتر کل غیرمتمرکز مبتنی بر بلاکچین برای اجرای تراکنش‌ها و ثبت سوابق را معرفی کرد. دوما یک واحد پولی را مستقل از هر دولتی ایجاد کرد. سپس آلت کوین‌ها به صورت حداکثری وارد بازار شدند و توجهات را به این فضا گسترش دادند. اهمیت فزاینده پول دیجیتال در تسهیل نقل و انتقالات فرامرزی و مستقل از سیستم بانکی بیشتر مشخص شد.
درنتیجه، رقابت برای ارائه اولین نسخه واقعی پول دیجیتال در بین بانک‌های مرکزی بزرگ در سراسر جهان داغ شد. به عنوان مثال، چین یک Renminbi یا یوان دیجیتال راه انداخت که به کاربران امکان می‌دهد تا پرداخت‌هایی را با استفاده از تلفن همراه خود انجام دهند. هم‌زمان، اتحادیه اروپا نیز ایجاد یک یورو دیجیتال را به عنوان بخشی از برنامه پنج‌ساله خود اعلام کرد.

انواع CBDC ها

به طور کلی دو نوع ارز دیجیتال بانک مرکزی یعنی عمده‌فروشی و خرده‌فروشی وجود دارد. CBDC های عمده‌فروشی در درجه اول توسط موسسات مالی استفاده می‌شوند. CBDC های خرده هم دقیقا مانند اشکال فیزیکی ارز توسط مصرف‌کنندگان و مشاغل استفاده می‌شوند.

۱. CBDC های عمده‌فروشی

CBDC های عمده‌فروشی مشابه ذخایر ارزی در بانک‌های مرکزی هستند. بانک مرکزی هم آن را برای سپرده‌گذاری وجوه به یک موسسه مالی اعطا می‌کند تا برای تسویه نقل و انتقالات بین‌بانکی استفاده شوند. سپس بانک‌های مرکزی می‌توانند از ابزارهای سیاست پولی مانند ذخایر الزامی یا سود موجودی ذخیره برای تاثیرگذاری بر وام‌دهی و تعیین نرخ‌های بهره استفاده کنند.

۲. CBDC های خرده‌فروشی

ارز دیجیتال بانک مرکزی خرده‌فروشی هم تحت حمایت دولت‌ها است اما توسط مصرف‌کنندگان و مشاغل مورد استفاده قرار می‌گیرد. CBDC های خرده‌فروشی ریسک واسطه را حذف می‌کنند. ریسک واسطه به خطر ورشکسته شدن صادرکنندگان ارزهای دیجیتال خصوصی اشاره دارد که موجب از دست رفتن دارایی‌های مشتریان می‌شود. خود CBDC های خرده‌فروشی نیز دو دسته هستند.
نخست CBDC های خرده‌فروشی مبتنی بر توکن که با کلیدهای خصوصی یا عمومی قابل دسترسی هستند. این روش اعتبارسنجی به کاربران اجازه می‌دهد تا تراکنش‌ها را به صورت ناشناس انجام دهند. دوم CBDC های خرده‌فروشی مبتنی بر حساب هستند که برای دسترسی، به شناسایی دیجیتال نیاز دارند. توجه داشته باشید که دو نوع CBDC عمده‌فروشی و خرده‌فروشی هیچ‌گونه تقابلی ندارند. بنابراین امکان توسعه هر دو و عملکرد آن‌ها در یک اقتصاد واحد وجود دارد.

CBDC ها در مقابل ارزهای دیجیتال

اکوسیستم ارزهای دیجیتال نمایی اجمالی از یک سیستم ارز جایگزین را ارائه می‌دهد که شرایط هر معامله در آن‌ها توسط مقررات دست و پا گیر دولتی دیکته نمی‌شوند. تکثیر یا جعل آن‌ها سخت است و با مکانیسم‌های اجماع خود از دست‌کاری افراد جلوگیری می‌کنند. ارزهای دیجیتال بانک مرکزی هم به گونه‌ای طراحی شده‌اند که شبیه ارزهای دیجیتال باشند، اما ممکن است نیازی به فناوری بلاکچین یا مکانیسم‌های اجماع نداشته باشند.
علاوه بر این، ارزهای دیجیتال کاملا تنظیم نشده و بعضا غیرمتمرکز هستند. بنابراین ارزش آن‌ها با استقبال سرمایه‌گذاران و علاقه کاربران تعیین می‌شود. آن‌ها درواقع دارایی‌های بی‌ثباتی هستند که برای سفته‌بازی بسیار خوب عمل می‌کنند. همین امر باعث می‌شود که نامزد نامناسبی برای استفاده در سیستم مالی یک کشور باشند، چرا که بازار ملی به ثبات نیاز دارد. در عوض، ارز دیجیتال بانک مرکزی را باید منعکس‌کننده ارزش ارز فیات رسمی دانست و برای ثبات و ایمنی طراحی شده‌اند.
درنهایت یک CBDC برخلاف ارزهای دیجیتال نگران داده‌ها و حریم خصوصی افراد نیست. زیرا بخش کریپتو بدون شک با پارادایم همتا به همتا مستقل‌تر است، در حالی که CBDC محدودیت‌های خاص بانک‌های مرکزی را اجرا می‌کند.

آینده ارز دیجیتال بانک مرکزی

CBDC ها می‌توانند کسری بودجه دولت‌ها را تا حدودی از بین ببرند. همچنین به بانک‌های تجاری اجازه می‌دهند تا با وام دادن بیشتر از سپرده‌های نقدی خود پول‌سازی داشته باشند. اگر تمام سپرده‌های بانک‌ها به CBDC منتقل شود، بانک‌های سنتی باید به ابزارهای وام‌دهی تبدیل شوند و سپرده‌های بلندمدت را برای تامین مالی وام‌های بلندمدت مانند وام مسکن به کار گیرند.
بنابراین یک سیستم بانکی محدود که عمدتا توسط بانک مرکزی نظارت می‌شود، جایگزین سیستم بانکی فعلی خواهد شد. این یک انقلاب مالی است؛ زیرا بانک‌های مرکزی برای جلوگیری از فرار بانک‌ها و نظارت بر انتخاب‌های مخاطره‌آمیز وام‌دهی آن‌ها مجهزتر می‌شوند.
ارز دیجیتال بانک مرکزی اگر طراحی و هدف خوبی داشته باشد، می‌تواند به یک دارایی پرداخت و تسویه امن و بی‌طرف بدل شود. همچنین به عنوان یک پلتفرم مشترک و قابل همکاری در اکوسیستم فعلی کریپتو ادغام می‌شود. بنابراین راه برای یک معماری مالی باز و یکپارچه فراهم می‌شود که پذیرای رقابت و نوآوری خواهد بود. اما اگر صرفا با هدف محدود کردن کریپتو به میدان آمده باشد و از ابزارهای قهریه دولتی در رقابت بهره بگیرد. به احتمال زیاد توسط فناوری بارور و رو به رشد جدید به حاشیه خواهد رفت.

جمع‌بندی

ارز دیجیتال بانک مرکزی را می‌توان یک حرکت مثبت برای ورود دولت‌ها به عرصه ارزهای دیجیتال دانست. کشورهای زیادی هم اکنون بر روی ساخت و طراحی ارزهای دیجیتال دولتی کار می‌کنند و قضاوت درباره CBDC های آن‌ها به آینده موکول می‌شود. البته خیلی از کارشناسان حوزه کریپتو به ارزهای دیجیتال بانک مرکزی با دیده تردید می‌نگرند. همچنین قابلیت رقابت آن‌ها با ارزهای قدرتمندی مانند بیت کوین و اتریوم را دور از ذهن می‌دانند.